اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار (urine specific gravity) یکی از روش‌های غیرتهاجمی و نسبتا ساده برای ارزیابی سطح هیدراسیون (hydration) است. در صورت مناسب نبودن این سطح، باید مداخلات لازم برای حفظ مقدار بهینه انجام گیرد. برای اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار از وسیله‌ای به نام رفراکتومتر استفاده می‌شود. در این مطلب از وبلاگ پریسماتک به بررسی اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار با استفاده از رفراکتومتر می‌پردازیم و نحوه انجام این کار و تفسیر نتایج آزمایش را شرح می‌دهیم.
مطالعات نشان داده‌اند که اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار معتبرترین و قابل‌اعتمادترین روش برای تعیین تغییرات در وضعیت مایعات بدن است. با اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار اطلاعات ارزشمندی راجع به غلظت مواد محلول در ادرار به دست می‌آید که مستقیما تحت تاثیر وضعیت هیدراسیون بدن است. در واقع، وزن مخصوص ادرار نشان‌دهنده توانایی کلیه‌ها در غلیظ یا رقیق کردن ادرار بر اساس نیاز بدن به مایعات است.
با اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار به صورت منظم، پزشکان می‌توانند تغییر در تعادل مایعات، وضعیت هیدراسیون و عملکرد کلیه‌ها را ارزیابی کنند. این آزمایش به خصوص در مانیتورینگ افراد با مشکلات پزشکی خاص مانند بیماری‌های کلیه و دهیدارسیون (dehydration) و یا افرادی تحت معالجات خاص (که آن درمان بر تعادل مایعات بدن تاثیر می‌گذارد) مفید است.
پس همان طور که بیان کردیم، پایش سطح هیدراسیون بدن برای جلوگیری از دهیدراسیون و عملکرد بهینه آن امری ضروری است. اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار یک روش علمی برای سنجش چگالی نمونه ادرار است. برای انجام این اندازه‌گیری از وسیله‌ای به نام رفراکتومتر استفاده می‌شود. همان طور که از فیزیک به یاد داریم، سرعت نور در هر محیط متفاوت است و به همین دلیل هنگام عبور از یک محیط به محیط دیگر با تراکم متفاوت، دچار شکست می‌شود.
رفراکتومتر تجهیزی است که با اندازه‌گیری میزان شکست نور در مرز منشور و مایع مورد سنجش، قادر است ضریب شکست مایع را محاسبه کند. رفراکتومترها انواع مختلفی دارند و بر روی هر دستگاه معمولا از چند درجه‌بندی مختلف برای نمایش مقدار ضریب شکست، درجه بریکس و وزن مخصوص استفاده می‌شود.
رفراکتومتر کاربردهای مختلفی در حوزه وسیعی از علوم و صنایع امروزی دارند. در حالت کلی می‌توان رفراکتومتر را به دو گروه رفراکتومتر دیجیتال و آنالوگ یا چشمی (دستی) تقسیم‌بندی کرد. در یک طبقه‌بندی دیگر، رفراکتومترها انواع اینلاین یا آنلاین، رفراکتومترهای پرتابل، رفراکتومتر آزمایشگاهی و رفراکتومتر کلینیکال را شامل می‌شوند. هر کدام از انواع رفراکتومتر، بسته به شرایط فرایند، هدف سنجش، بازه مورد نیاز اندازه‌گیری و دقت مورد نیاز در کاربرد خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رفراکتومترهای تخصصی نیز وجود دارند که برای اندازه‌گیری ضریب شکست یا درجه بریکس یک ماده خاص تولید می‌شوند. از جمله این رفراکتومترهای تخصصی می‌توان به رفراکتومتر عسل، رفراکتومتر قهوه، رفراکتومتر رب و … اشاره کرد. معمولا در این نوع رفراکتومترهای تخحصصی، بازه اندازه‌گیری به گستره خاصی محدود می‌شود و در عوض دقت اندازه‌گیری افزایش یا قیمت دستگاه کاهش می‌یابد. گاهی نیز ممکن است بسته به کاربرد، تغییرات دیگری در دستگاه ایجاد شده باشد. مثلا در رفراکتومتر عسل، هدف اندازه‌گیری رطوبت است، در نتیجه درجه‌بندی دستگاه را باید متناسب با این هدف معکوس کرد.
برای اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار می‌توان از انواع مختلف رفراکتومترها مانند رفراکتومترهای چشمی استفاده کرد. اما معمولا توصیه می‌شود برای این کار از رفراکتومترهای کلینیکال استفاده شود که مخصوص اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار و پروتئین سرم است. رفراکتومتر پرتابل کلینیکال پریسماتک با استفاده از دانش متخصصان ایرانی و تکنولوژی روز دنیا ساخته شده است. این دستگاه با دقت بالایی وزن مخصوص ادرار و پروتئین سرم را اندازه می‌گیرد. رفراکتومتر کلینیکال پریسماتک در بسیاری از کلینک‌ها و آزمایشگاه‌های تشخیص طبی مورد استفاده قرار گرفته‌اند و از صحت و کارکرد آن می‌توان اطمینان کامل داشت. برای خرید این دستگاه با شماره‌های شرکت تماس گرفته تا کارشناسان ما به شما در این زمینه کمک کنند و یا با مراجعه به لینک زیر فرم درخواست را تکمیل نمائید.
برای شروع اندازه‌گیری لازم است ابتدا تجهیز را کالیبره کنیم تا از دقت دستگاه اطمینان حاصل شود. برای این کار لازم است ابتدا درب قسمت مخصوص قرار گرفتن نمونه را برداریم و منشور را با یک پارچه خشک و بدون پرز تمیز کنیم. در گام بعد لازم است چند قطره محلول آب مقطر را در محفظه مخصوص بریزیم. در این حالت اگر رفراکتومتر چشمی باشد، باید آن را به سوی منبع نور گرفته و محل قرار گرفتن مرز دو منطقه آبی و سفید رنگ را بخوانیم. در رفراکتومتر دیجیتال مقدار ضریب شکست یا وزن مخصوص بر روی نمایشگر دستگاه پس از چند ثانیه نمایش داده می‌شود.
توجه کنید که معمولا در رفراکتومترها درجه‌بندی‌های مختلفی وجود دارد. در این کاربرد که قصد استفاده از دستگاه برای اندازه‌گیری وزن مخصوص را داریم، باید از درجه‌بندی که با یکی از نمادهای UG ،SPG، SG و یا USG مشخص شده استفاده کنید و مقدار را بخوانید. در ادامه مراحل کالیبراسیون، مقدار وزن مخصوص برای آب مقطر باید برابر با ۱/۰۰۰SPG باشد. در غیر این صورت، باید با استفاده از پیش تنظیم در رفراکتومتر چشمی و یا تنظیمات مخصوص در رفراکتومتر دیجیتال مقدار را تصحیح کرد. حال مجددا با پارچه خشک و بدون پرز شیشه و منشور دستگاه را تمیز کنید تا آب مقطر غلظت ادرار را هنگام سنجش تغییر ندهد و بر دقت سنجش تاثیر نگذارد.
در این مرحله می‌توان اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار را با رفراکتومتر انجام داد. ابتدا لازم است از دستکش و روپوش آزمایشگاهی استفاده شود و تمام نکات بهداشتی رعایت شود. سپس چند قطره ادرار را در محل مخصوص رفراکتومتر بریزید. بهتر است نمونه با سرنگ به نحوی برداشته شود که به خوبی ترکیب شده باشد تا دقت اندازه‌گیری بالا رود. حال مطابق مراحل بالا می‌توان مقدار وزن مخصوص را اندازه‌گیری کرد. پس از پایان آزمایش رفراکتومتر را مجددا تمیز و وسایل یک بار مصرف مورد استفاده را در زباله مخصوص بیمارستانی بیندازید. تمام سطح آزمایش نیز باید تمیز شود. لازم به ذکر است که از رفراکتومتر کلینیکال برای اندازه‌گیری سرم پروتئین نیز می‌توان استفاده کرد.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که دما بر ضریب شکست و درنتیجه وزن مخصوص ادرار نیز تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل، در رفراکتومترهایی که مجهز به جبران‌ساز دما نیستند باید صبر کرد تا نمونه به دمای محیط برسد. اما برخی رفراکتومترها مجهز به جبران‌ساز دمایی هستند که موجب افزایش دقت اندازه‌گیری می‌شود.
بهتر است آزمایش بلافاصله بعد از نمونه‌گیری انجام شود. در غیر این صورت بهتر است تا زمان انجام آزمایش در شرایط خاص نگهداری شود. مقدار وزن مخصوص ادرار باید در بازه ۱/۰۰۰ (معادل وزن مخصوص آب) تا ۱/۰۳۵ (بسیار دهیدارته) باشد. چندین معیار مختلف در پزشکی برای نشان دادن وضعیت دهیدراته وجود دارد. اما یک مقدار متداول که معمولا برای بیان دهیدراته استفاده می‌شود برابر با مقدار ۱/۰۱۵ و بزرگتر از آن است. مقادیر وزن مخصوص ادرار را می‌توان بر اساس مراجع معتبر به چهار سطح تقسیم‌بندی کرد. این چهار سطح عبارتند از:
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که نمونه ادرار باید صبح به صورت ناشتا از فرد گرفته شود. همچنین گاهی در افرار ورزشکار لازم است نمونه را قبل یا بعد از تمرین بگیرند. در این شرایط باید مقداری تاخیر وجود داشته باشد تا تاثیر دهیدراسیون در اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار نشان داده شود.
برخی داروها، ویتامین‌ها و یا حضور گلوکز ممکن است باعث تغییر وزن مخصوص ادرار شوند و در نتیجه وضعیت دهیدراسیون بدن را به اشتباه نشان دهند. اگر هر کدام از این شرایط رخ دهند، تست غیرقابل اعتماد است و نمی‌توان بر اساس آن تجویزی انجام داد. نکته دیگر این است که رفراکتومتر باید قبل از شروع اندازه‌گیری و بعد از هر ده بار نمونه‌گیری و تست کالیبره شود تا از دقت آن اطمینان داشت. یکی از مزایای استفاده از رفراکتومتر برای اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار سهولت استفاده از آن و سرعت و دقت سنجش است. اما در صورت نبود رفراکتومتر، برای تخمین تقریبی وضعیت دهیدراسیون بدن می‌توان از تست ساده رنگ ادرار نیز استفاده کرد. به این صورت که هر چه رنگ ادرار کمرنگ‌تر باشد نشان از رقیق بودن و وضعیت بهتر هیدراسیون بدن است. اما رنگ زرد تیره‌تر نشان از دهیدراسیون بدن دارد.
شرکت پریسماتک تولید کننده انواع رفراکتومتر دیجیتال یا بریکس متر اینلاین، پرتابل و آزمایشگاهی است. برای مشاهده کاتالوگ و جزئیات بیشتر، به لینک‌های زیر مراجع کنید و یا با شماره‌های شرکت پریسماتک تماس بگیرید تا مشاوران ما به شما در انتخاب رفرکتومتر مناسب کمک کنند:
اگر این مطلب برای شما مفید بود، شاید به مطالب زیر نیز علاقه‌مند باشید:
کالیبراسیون رفراکتومتر چگونه انجام می‌شود؟
هدایت سنج یا کنداکتیومتر ــ انواع و اصول کاری
چگالی سنج دیجیتال چیست و چگونه کار می‌کند؟
پریسماتک اولین تولیدکننده رفرکتومتر، فلومتر و کنداکتیویتی‌مترهای صنعتی در انواع مختلف است. برای راهنمایی در انتخاب این ابزارها با شماره های شرکت تماس بگیرید.
محصولات پریسماتک:
انواع فلومترهای الکترومغناطیسی
